Đái tháo đường là một bệnh rối loạn chuyển hóa, gây tăng đường huyết mạn tính, đồng thời có thể kèm theo rối loạn chuyển hóa lipid, protid và điện giải. Bệnh đái tháo đường có thể ảnh hưởng tới nhiều bộ phận trong cơ thể, trong đó có hệ thống tiêu hóa, gây ra các rối loạn.
Do đường huyết cao nên bệnh đái tháo đường (nhất là ở người mắc bệnh lâu năm) có thể gây ra rối loạn trên cả hệ thống tiêu hóa, một số ảnh hưởng điển hình và thường gặp nhất đó là:
Túi mật và đường mật
Bình thường khi ta ăn, túi mật sẽ tiết hết lượng mật dự trữ trong túi mật vào ruột để giúp tiêu hóa thức ăn. Khi đường máu tăng cao và bị bệnh đái tháo đường lâu ngày, khả năng co bóp túi mật bị suy giảm khiến cho mật bị ứ lại không tiết hết xuống ruột. Việc mật đọng lại này gây ra hai bất lợi lớn là khả năng tiêu hóa thức ăn bị kém đi và sự ứ trệ mật khiến cho dễ hình thành sỏi trong túi mật và gây viêm túi mật. Sỏi túi mật có thể không có triệu chứng, nhưng cũng có thể gây đau vùng hạ sườn bên phải và sốt rét run, đường máu tăng cao bất thường không rõ lý do.
Thực quản
Đường huyết quá cao sẽ là nguyên nhân gây ra chứng rối loạn vận động thực quản. Bệnh nhân có thể đến gặp bác sĩ và than phiền về chứng khó nuốt, thức ăn bị nghẹn, cảm giác nóng bỏng ở ngực do trào ngược dạ dày – thực quản, thậm chí đau ngực (dễ nhầm với cơn đau thắt ngực do thiếu máu cơ tim). Khi có triệu chứng trên, các bác sĩ có thể chỉ định cho bệnh nhân soi thực quản để loại trừ các nguyên nhân khó nuốt khác như: u thực quản, viêm thực quản, nhiễm nấm thực quản.
Cần giữ đường máu tốt và ổn định sẽ phòng ngừa được rối loạn tiêu hóa.
Dạ dày
Liệt dạ dày do đái tháo đường lâu năm cũng là một biến chứng thường gặp. Bệnh nhân có cảm giác buồn nôn, nôn, cảm giác nhanh thấy no nên không thể ăn được nhiều. Người bệnh đái tháo đường mà bị nôn ra lượng thức ăn nhiều sau khi ăn đã lâu thì cần nghĩ tới tình huống liệt dạ dày do đái tháo đường. Việc chán ăn, ăn không được nhiều và nôn khiến cho bệnh nhân dễ dẫn đến suy nhược cơ thể, cơ thể mệt mỏi vì thiếu chất dinh dưỡng, có thể thiếu máu do thiếu vitamin và sắt. Vì dạ dày bị liệt làm cho thức ăn lưu lại ở đó lâu hơn dẫn đến khá nhiều hệ quả khác như: hạ huyết áp sau khi ăn do dịch tiêu hóa chậm hấp thu; thức ăn có thể bị kết thành khối trong dạ dày gây tắc nghẽn phải nội soi cắt nhỏ và gắp từng phần ra khỏi dạ dày. Đặc biệt, việc thức ăn lưu lại ở dạ dày lâu còn ảnh hưởng rất lớn đến độ ổn định đường máu. Liệt dạ dày làm cho các chất khó hấp thu vào cơ thể hơn, chính vì vậy ảnh hưởng rất nhiều tới quá trình điều trị bệnh do thuốc uống vào không được hấp thu và cũng là một trong những nguyên nhân gây dao động đường huyết nhiều hơn.
Ở ruột và trực tràng
Bệnh đái tháo đường cũng có thể gây ra biến chứng ở ruột và trực tràng. Điển hình là những đợt đi ngoài phân lỏng nát có thể tới cả chục lần/ngày. Thông thường bệnh nhân đi ngoài nhiều vào ban đêm hơn là ban ngày. Việc đi ngoài nhiều lần khiến bệnh nhân thấy rất bất tiện trong sinh hoạt, không dám đi đâu xa khỏi nhà và có cảm giác xấu hổ, mặc cảm với bệnh tật của mình. Những đợt đi ngoài phân lỏng này có thể dừng lại xen kẽ với khoảng thời gian đi ngoài bình thường, thậm chí táo bón. Thông thường, nếu chỉ đơn thuần đi ngoài nhiều lần, cân nặng thường không bị ảnh hưởng. Nhưng nếu có giảm sút cân, cần xem lượng đường máu có tăng cao quá hoặc chán ăn do kèm liệt dạ dày kết hợp. Nếu không tìm thấy lý do giải thích hợp lý, cần khám thêm các nguyên nhân khác gây đi ngoài nhiều lần và gầy sút có thể gặp như bệnh viêm ruột kết, xơ sỏi tụy, viêm ruột nhiễm khuẩn… Cũng nên lưu ý khả năng việc dùng thuốc chữa đái tháo đường là metformin và thuốc ức chế men alpha glucosidase có thể gây ra những rối loạn ở ruột.
Đi ngoài không tự chủ cũng là tình trạng đáng ngại vì những biến chứng của đái tháo đường gây cho hệ tiêu hóa. Bình thường khi khối lượng phân đủ nhiều trong trực tràng sẽ tạo tín hiệu báo lên thần kinh trung ương cho ta biết cần phải đi đại tiện. Nếu như điều kiện hoàn cảnh cho phép, cơ thắt trực tràng sẽ giãn ra và cùng với phản xạ co một loạt các cơ khác để tống phân ra ngoài. Với người đái tháo đường có biến chứng thần kinh tự động, phần lớn bệnh nhân đều cảm giác thấy có phân trong trực tràng nhưng không thể kìm hãm sự tống phân một cách chủ động. Có lúc bệnh nhân không tự chủ được, phân có thể són ra quần gây cảm giác khó chịu. Bản thân người bệnh thường mặc cảm với bệnh tật bởi những phiền toái mà biến chứng này gây ra.
Bệnh tiểu đường và chứng táo bón
Người bệnh tiểu đường rất hay bị mắc chứng táo bón. Đây là hệ quả của biến chứng thần kinh tự chủ do bệnh đái tháo đường. Khi đường huyết tăng cao làm giảm hàm lượng nước trong ruột, đồng thời gây tổn thương hệ thần kinh tự chủ làm chậm rỗng dạ dày, giảm nhu động ruột và dẫn đến tình trạng táo bón ở người bệnh, với các triệu chứng như ít đi cầu (giảm số lần đi cầu so với bình thường và đi ít hơn 3 lần trong tuần), đau bụng, khó đi cầu, phân cứng, cảm giác bị kẹt lại ở hậu môn, phải rặn gắng sức phân mới ra ngoài được. Táo bón kéo dài sẽ khiến người bệnh mệt mỏi, khó chịu, ăn ngủ không ngon, luôn có cảm giác đầy tức bụng, suy nhược cơ thể.
Đặc biệt, đối với người bệnh tiểu đường, táo bón khiến người bệnh không muốn ăn, giảm hấp thu nên có thể gây tình trạng hạ đường huyết, đồng thời cũng có thể gây biến chứng nhiễm toan ceton do tích tụ ammonia hay nhiễm khuẩn tiêu hóa.
Lời khuyên của thầy thuốc
Việc đường máu tăng cao trong bệnh đái tháo đường có thể gây ra những rối loạn hoạt động của hệ thống tiêu hóa. Nhiều bệnh nhân đã khỏi hẳn triệu chứng trên đường tiêu hóa khi mà đường huyết đã được điều chỉnh gần về giá trị bình thường, ổn định. Vì vậy, một trong các nguyên tắc chung khi điều trị các triệu chứng này là giữ đường máu ổn định tốt sẽ phòng ngừa được rối loạn tiêu hóa. Tuy nhiên, khi gặp phải các triệu chứng tiêu hóa trên, người bệnh đái tháo đường không nên bi quan chán nản, cần tìm hiểu rõ nguyên nhân, đi khám bệnh kịp thời để có các biện pháp chữa trị kịp thời.
BS. ĐÌNH VŨ
